Verhalen uit het natuurpark

Het grote

Fladderen

In de avondschemering gaan Kurt Lechner en Alois Ortner op jacht. De twee zijn echter niet bewapend met verrekijker en geweren, maar met uv-lampen en netten. Ze zijn namelijk op jacht naar vlinders.

Het grind knispert onder de banden als de auto stopt aan het einde van het steile pad. Vandaag is het nieuwe maan, de nacht zal zo donker worden dat je bijna geen hand voor ogen kunt zien. Ideale omstandigheden om zoveel mogelijk verschillende nachtvlinders, motten en pijlstaarten te lokken. Geroutineerd laadt bioloog Kurt Lechner de uitrusting uit de kofferbak en zet hij de lichtval op: manshoge witte doeken worden opgespannen tot een soort zeil, een speciale lamp hangt er recht voor en is de enige lichtbron in de wijde omtrek – een onweerstaanbare attractie voor allerlei vlinders die ’s nachts actief zijn. En daar zijn er hier, hoog in de Zillertaler Alpen, meer van dan je misschien zou denken.

“Ze zeggen dat de vleugelslag van een vlinder een wervelstorm kan veroorzaken aan de andere kant van de wereld,” lacht de bioloog. “Maar voor ons onderzoek hebben vlinders een veel concretere betekenis: ze zijn een ideale indicatie voor de toestand van de natuur in een bepaald gebied.” Elke vlindersoort, zo horen we, is afhankelijk van specifieke planten, bloemen, paddenstoelen of zelfs dieren in haar habitat. Veel vlinders zijn daarom een natuurlijke indicatie voor een intact ecosysteem en een goed functionerend samenspel van alle levende wezens in onze bergen.

Kleurrijk bloeiend paradijs

Het ‘jachtgebied’ van Kurt Lechner en Alois Ortner ligt boven Brandberg, midden in het Hooggebergtenatuurpark Zillertaler Alpen. Dit strekt zich uit over een gebied van 422 vierkante kilometer, ongeveer 40% van het hele Zillertal, en beslaat alle hoogteniveaus van de Alpen – een ware Hof van Eden voor zeldzame dier- en plantensoorten. 

Hier bestaan ze nog, afgelegen bergweiden, vaak extreem steil, die hooguit één keer per jaar en alleen met de zeis worden gemaaid. Op deze ‘maaiweiden’ bloeit het volle leven. Duizenden kleurrijke bloemen en geurige kruiden creëren
de voorwaarden voor echte hotspots van biodiversiteit en zijn de thuisbasis van een ongelooflijke verscheidenheid aan zeer bijzondere dier- en plantensoorten – waaronder zeer zeldzame vlinders.

Hoe verder de nacht vordert, hoemeer motten er worden aangetrokken door het schijnwerperlicht. “Een grote beer!”, zegt een opgetogen Alois Ortner. Met zijn oranjerode achtervleugels en een spanwijdte tot 6,5 cm is hij een bijzonder opvallende en spectaculaire verschijning. Met zijn kleur wil de vlinder vijanden waarschuwen, alsof hij wil zeggen: “Eet me niet op, ik ben giftig!” Overdag zit de vlinder onbeweeglijk op bomen en is hij perfect gecamoufleerd. De kleurrijke onderkant van de vleugels is niet zichtbaar, maar als een vijand nadert – bijvoorbeeld een mees – laat de grote beervlinder de vogel in een flits zijn rode achtervleugels zien en vliegt de mees verschrikt weg.

De biologen Kurt Lechner en Alois Ortner kennen de dag- en nachtvlinders van de Alpen als geen ander. De twee ontdekten hun passie voor de fladderende insecten toen ze nog op school zaten, en deze passie groeide tijdens hun studie uit tot een ware roeping. Drie jaar lang registreerden de onderzoekers alle vlindersoorten die in de alpine maaiweiden
voorkomen en konden ze in een gebied kleiner dan een voetbalveld 69 verschillende dagvlinders en bloeddrupjes identificeren , d.w.z. 40% van alle bekende soorten in Tirol. Sinds 2024 is het de beurt aan de nachtvlinders.

“Meer dan een derde van de
dagvlinders die hier voorkomen
zijn beschermd of bedreigd.”
 

Fascinerende relaties

Hoe complex en tegelijkertijd fascinerend het samenspel en de relaties tussen verschillende soorten zijn, laat het voorbeeld van het tijmblauwtje zien. Het vrouwtje van de blauwe vlinder legt haar eitjes tussen de bloemen van wilde tijm, geen enkele andere plant is geschikt. Uit het eitje komt een kleine rups, die zich op de grond laat vallen en op zijn taxi – een mier – wacht.

De rups imiteert de geurstoffen van de mier en daarom brengt de mier de vermeende soortgenoot naar zijn nest, waar de rups wordt verzorgd en gevoed door de mieren. Nog steeds chemisch gecamoufleerd verpopt de rups zich uiteindelijk in het mierennest. Kritiek wordt het voor het blauwtje, als hij uit zijn pop komt en zijn camouflagegeur verliest. De verse vlinder moet vluchten voordat de mieren hem als indringer zien en aanvallen. Dit samenspel van bijzondere soorten vormt ons fijn uitgebalanceerde ecosysteem. Veranderingen in deze systemen kunnen daarom worden geïnterpreteerd als milieu-indicatoren. Als de populatie van een soort toe- of afneemt, duidt dit op een verschuiving in het evenwicht.

Basis van het leven

“Zonder insecten zou het leven op aarde zoals wij dat kennen helemaal niet mogelijk zijn”, legt Willi Seifert, directeur van het Natuurpark uit. “Van de ongeveer 1,8 miljoen verschillende levende wezens op onze planeet bestaat ongeveer
de helft uit insecten.” Veel van de gratis diensten die de natuur levert – zoals bestuiving of bodemvorming, toegang tot water en voedsel, luchtzuivering of bescherming tegen erosie – zouden ondenkbaar zijn zonder insecten.

Door de bergweiden te onderhouden, leveren de boeren van het Zillertal niet alleen een waardevolle bijdrage aan de lokale natuur, maar ook aan de samenleving als geheel. De bergweiden zijn en blijven een bron van leven.

Foto's: Phillip Geisler Tekst: Daniel Schwarz, Nicole Ortner

Zillertaler jaarmagazine 2024

Nog meer verhalen uit het Zillertal

Der perfekte Begleiter für deinen Urlaub: Im Sommer und im Winter